καστάνια

Δέντρο της οικογένειας των φαγκιδών (δικοτυλήδονα). Αποτελεί μέρος της δασικής χλωρίδας των θερμών ζωνών της Ευρώπης. Κατάγεται πιθανώς από τον μεσογειακό χώρο και ήταν γνωστή από την αρχαιότητα με την ονομασία Διός βάλανον. Στην Ελλάδα συναντάται αυτοφυής σχεδόν σε όλα τα ορεινά διαμερίσματα της χώρας και σε μεγαλύτερη κλίμακα στο ανατολικό Πήλιο και στην Κρήτη. Σχηματίζει συνήθως μικρά ή μεγάλα δάση, αμιγή ή μεικτά με άλλα δέντρα. Αναπτύσσεται στις βόρειες ή βορειοανατολικές βουνοπλαγιές δροσερών οροσειρών και συνήθως σε υψόμετρο του οποίου το χαμηλότερο όριο ποικίλλει από 400 έως 900 μ. Παράγει εδώδιμους καρπούς και σε πολλά μέρη καλλιεργείται ως οπωροφόρο, κυρίως για την κατασκευή εκλεκτών ειδών ζαχαροπλαστικής. Το δέντρο σε πλήρη ανάπτυξη φτάνει μέχρι και τα 35 μ. σε ύψος, με κόμη ευρεία, συμπαγή, πολύκλαδη και πυκνόφυλλη. Έχει φύλλα ανοιχτοπράσινα, λογχοειδή, προμήκη, οξύληκτα και έντονα οδοντωτά· η άνω επιφάνειά τους είναι γυαλιστερή, ενώ η κάτω χνοώδης. Ο φλοιός των ώριμων δέντρων της κ. έχει χρώμα σκούρο καστανό και φέρει επιμήκεις και σπειροειδείς ραβδώσεις. Τα άνθη είναι δίκλινα μόνοικα· τα αρσενικά αποτελούν λεπτούς επιμήκεις, όρθιους ή πλάγιους ιούλους, ελαφρώς σκληρούς και με χρώμα κίτρινο φωτεινό· τα θηλυκά, αφανή, συνήθως είναι τοποθετημένα ανά τρία στη βάση των αρσενικών ιούλων και προστατεύονται από πρασινωπό περίβλημα, που προορίζεται να σχηματίσει το κύπελλο. Αυτό, πλήρως ανεπτυγμένο, αποτελείται από ένα ανθεκτικό δερματώδες περίβλημα –αρχικά πρασινωπό, αργότερα καστανό ωχρώδες– και φέρει πολυάριθμες λεπτές, επιμήκεις και σκληρές αγκίδες. Στο κύπελλο περικλείονται 2-3 δικοτυλήδονα σπέρματα, χοντρά και βαριά, τα κάστανα. Τα άνθη της κ. εμφανίζονται κατά τον Ιούνιο ή στις αρχές Ιουλίου, και ακολουθούνται από την εμφάνιση των σπερμάτων. Τα φύλλα της κ. χρησιμεύουν για στρώμα των ζώων. Για παραγωγή εδώδιμων καρπών υπάρχουν πάρα πολλές ποικιλίες που χωρίζονται σε δύο ομάδες: τα μαρόνια και τα κάστανα. Οι εκλεκτότερες ελληνικές ποικιλίες είναι του Πηλίου, της Κρήτης και της Μυτιλήνης· ιδιαίτερα εκτιμώνται τα μαρόνια της Κρήτης. To ξύλο της κ. είναι εξαιρετικής ποιότητας, και από αυτό –όπως και από της βελανιδιάς– κατασκευάζονται οι δούγες των βαρελιών· χρησιμοποιείται επίσης για την κατασκευή επίπλων, παρκέ κλπ. Περιέχει πολλή τανίνη και γι’ αυτό χρησιμοποιείται για την εξαγωγή αυτής της χρήσιμης στη βυρσοδεψία χρωστικής ουσίας. Το καστανόχωμα, χρήσιμο στην ανθοκομία για τα ασβεστόφοβα καλλωπιστικά φυτά (π.χ. γαρδένια), προέρχεται από την αποσύνθεση και το θρυμμάτισμα του καρδιόξυλου ηλικιωμένων ή ξερών δέντρων κ. Η κ., αν και είναι αιωνόβιο δέντρο (ζει 200-300 χρόνια), όταν περάσει την ηλικία των 100 ετών αρχίζει να παρακμάζει. Προσβάλλεται από πολλά φυτικά και ζωικά παράσιτα που προκαλούν πολλές ασθένειες, με περισσότερο επικίνδυνη τη μελάνωση, η οποία οφείλεται στον μύκητα φυτοφθόρα η καμβιοφάγος και προκαλεί κηλίδες στις ρίζες και στο ξύλο· άλλες ασθένειες είναι η μονίλια και η σφαιρέλλα. Από τα έντομα σοβαρές ζημιές προκαλούν η καρπόκαψα και o βαλανίκος. κάστανο. Είναι ο καρπός της κ. (καστανέα η εδώδιμος)· χωρίς το εχινόμορφο κύπελλο, αποτελείται από 1-3 σκληρά, χοντρά, λευκόσαρκα δικοτυλήδονα σπέρματα, με βαθιά αυλακωτή επιφάνεια. Καλύπτεται από 1-2 λεπτά περισπέρμια, χνουδωτά, κοκκινόξανθα, που προστατεύονται από ένα δερματώδες, λείο, κοκκινωπό ή καστανόμαυρο περικάρπιο (τσόφλι). Τα κάστανα, βραστά ή ψημένα, έχουν γεύση γλυκιά και ευχάριστη και αποτελούν καλή τροφή με περιεκτικότητα 113-230 θερμίδων· ξηρά, περιέχουν 30-34% άμυλο, 8-11% πρωτεΐνες, 25-30% νερό και σε μικρές ποσότητες λιπαρές ουσίες, άλατα και κυτταρίνη· τέλος, αποτελούν πλούσια πηγή βιταμινών Β₁, Β₂ και C. Τα πιο χοντρά και γλυκά κάστανα (μαρόνια) χρησιμεύουν για την παρασκευή σακχαρόπηκτων (marronsglacés), μαρμελάδων, γλυκισμάτων και αλευριού που χρησιμοποιείται για τη διατροφή ανθρώπων και ζώων. Τα κάστανα μπορεί ακόμα να αποξηρανθούν, να ψηθούν στον φούρνο ή να μαγειρευτούν με κρέας. Το εχινόμορφο περίβλημα που προστατεύει τον καρπό της καστανιάς ανοίγει όταν αυτός ωριμάσει και περιέχει ένα έως τρία κάστανα. Δέντρο καστανιάς.

* * *

η

μηχανική συσκευή που μεταδίδει διαλείπουσα περιστροφική κίνηση ή επιτρέπει σε έναν άξονα να περιστραφεί κατά μία διεύθυνση εμποδίζοντας την αντίθετη περιστροφή, καστανιόλα.